1) Ο σπόρος αποτελεί το θεμέλιο μιας πετυχημένης καλλιέργειας

 «ΑΡΧΗ ΗΜΙΣΥ ΠΑΝΤΟΣ». Το γνωμικό αυτό ανήκει στον αρχαίο φιλόσοφο Πλάτωνα υπονοώντας ότι  η σωστή αρχή σε μια διαδικασία εξασφαλίζει τη μισή επιτυχία της. Η αρχή μιας καλλιεργητικής περιόδου ανήκει στη σπορά για την εγκατάσταση της νέας φυτείας. Επομένως ο σπόρος που θα χρησιμοποιηθεί αποτελεί την πρώτη και βασική εισροή και για το λόγο αυτό είναι πρωταρχικής σημασίας για την επιτυχία μιας καλλιέργειας. Δύο είναι τα κρίσιμα χαρακτηριστικά που αφορούν το σπόρο που θα επιλέξει ο καλλιεργητής. Πρώτα η καταλληλότητα της ποικιλίας και στη συνέχεια η ποιότητα του σπόρου. Κατάλληλη θεωρείται μια ποικιλία όταν είναι προσαρμόσιμη στο περιβάλλον καλλιέργειας ώστε να είναι ικανή να αξιοποιεί απόλυτα τη βλαστική περίοδο της περιοχής, τη γονιμότητα του εδάφους αλλά και τις προστιθέμενες εισροές (λιπάσματα, νερό). Αναφορικά με την ποιότητα, αυτή εξασφαλίζεται όταν ο παραγωγός προμηθεύεται σπόρο που έχει αναπαραχθεί κάτω από κανόνες αναπαραγωγής πολλαπλασιαστικού υλικού (σποροπαραγωγή), ώστε να είναι καθαρός και ομοιογενής, να έχει καλή βλαστική ικανότητα αλλά και ικανοποιητικό μέγεθος που είναι αναγκαίο για να εξασφαλιστεί το φύτρωμα. Πρέπει να επισημανθεί ότι οι δύο παραπάνω προϋποθέσεις της κατάλληλης ποικιλίας και του ποιοτικού σπόρου είναι πολύ σημαντικές για την επίτευξη υψηλών και σταθερών αποδόσεων γιατί δρουν καταλυτικά στην αποτελεσματικότητα των υπόλοιπων εισροών, πχ λίπασμα, νερό, φυτοπροστατευτικά κλπ.

Για να γίνει κατανοητή η σημασία της σωστής εγκατάστασης μια νέας φυτείας, αυτή παραλληλίζεται με τη θεμελίωση για την κατασκευή μιας οικοδομής. Ο κατασκευαστής φροντίζει για τα θεμέλια της οικοδομής με προετοιμασία (εκσκαφή του εδάφους), επιλογή των κατάλληλων υλικών (μπετόν, σίδερα) και τέλος υπολογίζοντας την απαιτούμενη ποσότητά τους προχωρά στην κατασκευή των θεμελίων με σύνθεση των υλικών αυτών. Όλη αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη ώστε το οικοδόμημα που θα κατασκευαστεί στα θεμέλια αυτά να είναι στέρεο, ασφαλές και βιώσιμο. Φαντάζεστε μια πολυτελή οικοδομή που αρχιτεκτονικά είναι έργο τέχνης, περιλαμβάνει τα ακριβότερα και ομορφότερα μάρμαρα, όμως στηρίζεται σε ανεπαρκή θεμελίωση; Είναι έρμαιο να καταρρεύσει στον πρώτο σεισμό. Ακριβώς τα αντίστοιχα συμβαίνουν και με τη σπορά. Ο καλλιεργητής φροντίζει για τα «θεμέλια» της καλλιέργειάς του με καλή προετοιμασία της σποροκλίνης, επιλογή του σπόρου και τέλος υπολογίζοντας την απαιτούμενη ποσότητα του σπόρου προχωρά στην εγκατάσταση της φυτείας σπέρνοντας με κατάλληλο τρόπο όσο αφορά το βάθος σποράς και τις αποστάσεις μεταξύ των γραμμών και πάνω στις γραμμές. Όλη αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη ώστε η φυτεία που θα προκύψει να είναι πλήρης, στέρεα, ασφαλής και βιώσιμη. Φαντάζεστε ότι μια φυτεία για την οποία δεν έχει γίνει επιλογή του καταλληλότερου σπόρου, αλλά στη συνέχεια επενδύεται χρήμα και εργασία ότι μπορεί να έχει οικονομικό αποτέλεσμα; Είναι σαν να προσπαθούμε να γεμίσουμε ένα τρύπιο βαρέλι, ξοδεύουμε χρήματα χωρίς την ανάλογη ανταποδοτικότητα. Για παράδειγμα έστω ότι επιλέγεται το καλύτερο χωράφι, εφαρμόζονται οι πλέον ενδεδειγμένες καλλιεργητικές φροντίδες με βέλτιστη λίπανση και άρδευση, χρήση των καλύτερων φυτοπροστατευτικών και άλλων τεχνικών για την έγκαιρη καταπολέμηση ζιζανίων και αντιμετώπιση ασθενειών και εντόμων. Αν δεν έχει γίνει καλή εγκατάσταση της σποροκλίνης με ποιοτικό σπόρο κατάλληλης ποικιλίας θα συγκομιστεί μικρή ποσότητα προϊόντος πιθανά υποβαθμισμένης ποιότητας. Συνεπώς το οικονομικό αποτέλεσμα θα υστερεί του μέγιστου δυνατού, με πιθανότερο ενδεχόμενο να είναι ζημιογόνο. Και μη ξεχνάμε ότι πάντοτε ο άνθρωπος, ακόμη και ο πρώτος καλλιεργητής πριν από χιλιάδες χρόνια, αντιλαμβανόταν τη σημασία του καλού σπόρου και φρόντιζε να τον ξεχωρίζει από τη σοδειά του ώστε να τον χρησιμοποιήσει για τη σπορά της επόμενης χρονιάς.

Στο άρθρο αυτό έγινε μια γενική προσέγγιση για τη σημασία του σπόρου ως παράγοντα επιτυχίας. Θα ακολουθήσουν ειδικότερα άρθρα για την κατάλληλη ποικιλία και την ποιότητα του σπόρου. Ειδικά το θέμα της ποικιλίας αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γεωργία του μέλλοντος λόγω των κλιματικών αλλαγών που υπονομεύουν τη βιωσιμότητα των γεωργικών συστημάτων και καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για νέες ποικιλίες. Η γεωργία ήταν πάντοτε μια δραστηριότητα στενά συνυφασμένη με τη ζωή του ανθρώπου, όμως στις επόμενες δεκαετίες αναμένεται να αποκτήσει ακόμη σπουδαιότερο ρόλο. Αυτό γιατί η συνεχής αύξηση του πληθυσμού στη γη καθιστά αναγκαίο τα γεωργικά συστήματα να γίνουν περισσότερο παραγωγικά. Η αύξηση της παραγωγικότητας μάλιστα οφείλει να γίνει κάτω από αντίξοες συνθήκες για δύο λόγους. Πρώτο γιατί δεν υπάρχουν περιθώρια για αύξηση της καλλιεργήσιμης γης, ενώ απεναντίας η διαθέσιμη έχει υποβαθμιστεί. Δεύτερο λόγω των τεκταινόμενων κλιματικών αλλαγών που επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγικότητα. Μοιραία απαιτούνται νέες ποικιλίες με προσαρμοστικότητα και αντοχή σε εδαφικές και κλιματικές αντιξοότητες. Η διαθεσιμότητα τέτοιων ποικιλιών  μπορεί να αποτελέσει το μοχλό ανάπτυξης νέων γεωργικών συστημάτων με πλαστικότητα σε μεταβαλλόμενες συνθήκες για να είναι περισσότερο αποτελεσματικά, ικανών για εξασφαλίζουν τις αυξημένες ανάγκες σε τρόφιμα κάτω από τις αντιξοότητες αυτές. Και σε ακολουθία του γνωμικού του Πλάτωνα, βασική προϋπόθεση πάντοτε είναι η χρήση ποιοτικού σπόρου επιλεγμένης ποικιλίας.

Ιωάννης Τοκατλίδης, Καθηγητής

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης